Gjatë pesëmbëdhjetë viteve të fundit, bota ka dëshmuar një ndryshim të thellë dhe rrënjësor në ekuilibrin e fuqisë ekonomike, i shënuar nga shfaqja e një elite të re globale. Kjo elitë përbëhet nga disa gjigantë financiarë që kanë grumbulluar një sasi të jashtëzakonshme kursimesh globale, duke arritur t'i kanalizojnë këto burime drejt kompanive kryesore të listuara në indekset globale të aksioneve. Emra si Vanguard, BlackRock dhe State Street janë bërë sinonim i fuqisë ekonomike absolute, pasi këto fonde kanë arritur të marrin kontrollin e gjigantëve si Apple dhe Microsoft, si dhe një pjesë të madhe të pesëdhjetë kompanive më të mira në indeksin Standard & Poor's 500 ( S&P 500). Falë likuiditetit që kanë mbledhur dhe aftësisë së tyre për të ndikuar në tregjet financiare, këto fonde e kanë transformuar tregun e lirë në një sistem që i ngjan gjithnjë e më shumë një monopoli të kontrolluar nga pak duar.
Zgjerimi në sektorë strategjikë
Ndikimi i këtyre fondeve nuk kufizohet vetëm në kontrollin e kompanive private në sektorin teknologjik dhe financiar, por shtrihet edhe tek kompanitë publike që menaxhojnë infrastrukturat jetike për sovranitetin kombëtar, si energjia, uji dhe transporti. Nëpërmjet blerjeve strategjike dhe pjesëmarrjeve të synuara, fonde të mëdha kanë depërtuar edhe në tregun e shumë shoqërive, kompanive të shërbimeve publike të lindura në Evropë dhe Itali dhe të listuara në bursë. Në këtë mënyrë, fondet janë bërë qendrore në përcaktimin e strategjive të sektorëve që historikisht ishin nën kontrollin publik. Kjo strategji i ka lejuar ata të drejtojnë politikat e korporatave dhe ato kombëtare drejt maksimizimit të fitimeve financiare, shpesh në dëm të interesave publike.
Dominim absolut mbi kursimet globale
Numrat flasin vetë: sipas Rezervës Federale, në fillim të vitit 2024, dhjetë fondet më të mëdha të investimeve amerikane menaxhuan asete me vlerë gati 48 trilion dollarë. Nga këto, vetëm Vanguard, BlackRock dhe State Street kontrollojnë mbi 22 trilion dollarë, një shifër që është e barabartë me totalin e aktiveve të mbajtura nga i gjithë sistemi bankar amerikan, i cili qëndron në rreth 23 trilionë dollarë. Ky përqendrim i fuqisë është rritur në mënyrë dramatike vitet e fundit, veçanërisht pas krizës së vitit 2008, nga e cila fondet dolën më të forta falë ekspozimit të reduktuar ndaj sistemit të hipotekave subprime. Në vetëm pak vite, pushteti që dikur ishte prerogativë ekskluzive e bankave ka kaluar në duart e këtyre gjigantëve financiarë, duke transformuar rrënjësisht ekuilibrin ekonomik global.
Ndër-aksionet dhe kontrolli i tregut
Një aspekt kyç i fuqisë së zotëruar nga fondet është zotërimet e tyre të kryqëzuara. BlackRock, për shembull, është 14% në pronësi të Vanguard, ndërsa Vanguard është 13.5% në pronësi të BlackRock. State Street, nga ana e saj, është pjesërisht në pronësi të Vanguard dhe BlackRock. Kjo strukturë e errët e pronësisë e bën jashtëzakonisht të vështirë identifikimin se kush i zotëron përfundimisht këta gjigantë. Nëpërmjet këtij rrjeti të ndërthurjeve, të tre fondet kanë një aksion kontrollues në shumë prej kompanive kryesore të tregtuara publikisht, duke i lejuar ato të ndikojnë në vendimet strategjike të sektorëve të tërë ekonomikë.
Ndikimi në agjencitë e vlerësimit dhe tregjet e aksioneve
Fuqia e fondeve nuk është e kufizuar në kontrollin e kompanive të listuara. Këta gjigantë ndikojnë gjithashtu në agjencitë e vlerësimit, duke përcaktuar vlerësimin e borxhit sovran dhe obligacioneve të korporatave. Nëpërmjet kontrollit mbi institucione të tilla si MSCI, fondet mund të ndikojnë në kriteret ESG (Environmental, Social, and Governance) që përcaktojnë qëndrueshmërinë e kompanive. Vanguard, BlackRock dhe State Street, që zotërojnë 25% të aksioneve të MSCI, janë në gjendje të drejtojnë vlerësimet e performancës mjedisore dhe sociale të kompanive, duke konsoliduar më tej fuqinë e tyre në treg.
Rasti Nvidia dhe krijimi i flluskave spekulative
Një shembull kryesor i fuqisë manipuluese të këtyre fondeve është rritja eksponenciale e çmimit të aksioneve të Nvidia. Në vitin 2024, Nvidia arriti një kapitalizim tregu prej 3.3 trilion dollarësh, duke kaluar Apple dhe duke u bërë kompania më e madhe në botë për nga vlera. Nga këto 3.3 trilion dollarë, rreth 1 trilion dollarë janë në duart e tre fondeve kryesore. Kjo rritje në vlerë është nxitur jo aq nga rritja aktuale e të ardhurave, por nga injektimet e likuiditetit të bëra nga vetë fondet, duke krijuar një flluskë të vërtetë spekulative. Raportet e çmimit ndaj fitimeve të Nvidia tejkalojnë shumë ato të kompanive të tjera, duke treguar qartë se çmimet janë fryrë artificialisht.
Ndikimi në sektorët strategjikë, duke përfshirë mbrojtjen
Ndikimi i fondeve shtrihet edhe në sektorin strategjik të inteligjencës artificiale. Për shembull, fondi i NATO-s, i krijuar së fundmi për të financuar projekte që lidhen me AI, numëron ndër investitorët kryesorë të tij fondet BlackRock dhe Vanguard. Rritja e kompanive si Nvidia, Broadcom dhe AMD mbështetet drejtpërdrejt nga investimet e fondeve, të cilat përdorin likuiditetin e tyre për të mbajtur çmimet e aksioneve të larta dhe për të siguruar kthime të larta. Ky monopol de facto, i maskuar nga një tregim i tregut të lirë, lejon që fondet të ndikojnë thellësisht në sektorin e teknologjisë, duke përfshirë mbrojtjen.
Strategjia e ETF
Një mjet tjetër i përdorur nga fondet për të konsoliduar fuqinë e tyre është Fondet e Tregtuara në Shkëmbim (ETF). Këto instrumente financiare përsërisin indekset e aksioneve, duke i lejuar investitorët të blejnë paketa aksionesh lehtësisht dhe me një kosto të ulët. Megjithatë, fondet e mëdha përdorin ETF për të reduktuar konkurrencën dhe për të rritur kontrollin mbi çmimet e aksioneve të kompanive në të cilat investojnë. Duke krijuar ETF që përfshijnë aksione të kompanive konkurruese, fondet janë në gjendje të mbajnë çmimet të larta dhe të garantojnë kthime të vazhdueshme, duke nxitur një tregim që e përshkruan tregun si konkurrues kur, në realitet, ai dominohet nga disa lojtarë.
Një rend i ri ekonomik global
Përqendrimi i pushtetit në duart e disa fondeve të investimeve ka transformuar rrënjësisht peizazhin ekonomik global. Nëpërmjet kontrollit të kompanive të listuara, infrastrukturës publike, kritereve ESG dhe tregjeve financiare, fondet si Vanguard, BlackRock dhe State Street kanë arritur të bëhen zotëruesit e rinj të ekonomisë globale. Ky sistem monopolist, i maskuar si një treg i lirë, ngre pyetje serioze për qëndrueshmërinë e një modeli ekonomik që sakrifikon interesat publike në altarin e fitimit afatshkurtër. Aftësia e këtyre gjigantëve financiarë për të ndikuar në politikë, ekonomi dhe financa shënon fillimin e një rendi të ri botëror, ku kontrolli i kapitalit përkthehet në kontroll gjithnjë e më të fortë mbi jetën e qytetarëve./ Insideover/ Përshtati: Versus.al
