Një matcha latte me shkumë. Një çokollatë me fistikë dhe ambalazh të artë. Dikush e poston në rrjete sociale, pamjet arrijnë miliarda shikime dhe kërkesa globale shpërthen.
Rruga nga një postim viral deri te raftet bosh është aq e shkurtër, sa zinxhiri i furnizimit thjesht nuk ka kohë të reagojë. Rezultati? Mungesa produktesh, rritje çmimesh dhe presion mbi bujqit. Në vitet e fundit, tregu më i fuqishëm në botë nuk është më as Wall Street, as negociatat në Bruksel. Është algoritmi i rrjeteve sociale (TikTok, Instagram).
Dhe aty, sa herë një ushqim bëhet viral, një ekosistem i tërë vihet në presion. Çmimi rritet dhe një produkt zhduket. Tregu global i ushqimit po teston kufijtë e vet, pasi po lind një formë e re kërkese – jo nga nevoja, por nga pëlqimet dhe zemrat.
Algoritmi dhe fuqia e imazhit
Media ndërkombëtare kanë theksuar së fundmi se brenda disa javësh një recetë mund të shpërthejë kërkesën për një produkt në nivele të papritura edhe për tregtarët më optimistë.
Rrjetet sociale tashmë po formësojnë tregje të tëra. Dy shembuj tipikë:
Matcha
Dubai Chocolate
Të dyja njohën kërkesë të çmendur në mbarë botën gjatë viteve 2024–2025. “Can’t Get Knafeh Of It” (Nuk ngopem me knafeh-in) u bë shprehja që frymëzoi edhe emrin e çokollatës nga Dubai. Fistiku u bë i dëshiruar kudo – jo vetëm në ëmbëlsira, por edhe në salca, sallata, pica, djathëra, madje edhe në qirinj.
E njëjta gjë ndodhi me matcha-n. Edhe pse dihej për vetitë e tij të shëndetshme, vetëm kur u kthye në latte me prezantim vizual tërheqës, kërkesa u rrit ndjeshëm.
Pamja në rrjete sociale luan rol kyç. E gjelbra intensive e matcha-s dhe shtresimet e çokollatës me fistikë “tërheqin syrin”. Me miliona shikime, video me shumë pak informacion por me impakt maksimal vizual udhëheqin zgjedhjet e konsumatorëve në të gjithë botën – pa u krijuar ende infrastruktura për prodhim të qëndrueshëm.
Matcha do kohë të rritet
Tradicionalisht e lidhur me ceremoninë japoneze të çajit, matcha është shndërruar në simbol global të “wellness”. Sipas të dhënave nga Ministria e Bujqësisë së Japonisë, eksportet e matcha-s u rritën me 25% në 2024. Por, sipas Reuters, thatësirat e zgjatura dhe rënia e reshjeve në Kioto – një nga zonat kryesore prodhuese – e ulën rendimentin deri në 30%, ndërkohë që kërkesa vazhdonte të rritej.
“Prodhimi ynë nuk arrin të ndjekë ritmin e rrjeteve sociale”, thotë Hiroshi Nakagawa, prodhues i vogël nga Uji.
Në SHBA, kafenetë – nga Houston deri në Brooklyn – po përballen me mungesë të matcha-s cilësore, ndërsa çmimet me shumicë janë rritur deri në 70%. Matcha e cilësisë premium shitet para se të mbërrijë në raft.
Dubai Chocolate: Kur mbarojnë fistikët
Dubai Chocolate – çokollatë me fistikë dhe fije kadaifi – u bë virale në TikTok në 2024, duke kaluar 500 milionë shikime për pak kohë. Deri në mars 2025, kërkesa për fistikë ishte shumë më e madhe se kapaciteti i prodhimit.
Sipas The Guardian, eksportet nga Irani drejt Emirateve të Bashkuara Arabe u rritën me 40% për 6 muaj, ndërkohë që në Kaliforni prodhimi ra për shkak të thatësirës.
“Nuk mund të furnizojmë gjithë botën me fistikë sa herë lind një trend i ri në rrjete sociale,” thotë një përfaqësues i kooperativës bujqësore West Coast Pistachios.
Kostoja reale e ushqimeve virale
Problemi nuk janë trendet, por ritmi me të cilin ato përhapen. Rrjetet sociale, në garë për të krijuar “idenë e radhës”, gjenerojnë kërkesa të mëdha pa asnjë përputhje me realitetin e prodhimit bujqësor.
Kur një produkt kërkon muaj për t’u rritur, por bëhet “must” brenda pak sekondash, tregu shtrembërohet dhe balancat e bujqësisë shkatërrohen. Matcha kërkon kushte specifike toke dhe klime; fistikët kanë konsum të madh uji. Intensifikimi i prodhimit, shpesh pa rregulla ligjore ose mbrojtje mjedisore, çon në mbishfrytëzim, rritje çmimesh dhe vështirësi për komunitetet lokale në qasjen ndaj prodhimit të tyre.
Çfarë mund të bëjmë ndryshe?
Strategjia për Zhvillim të Qëndrueshëm e Kombeve të Bashkuara nuk kërkon që të injorojmë trendet – por të filtrohet ndikimi i tyre. Konsumi i ndërgjegjshëm nis me pyetjen:
“A është prodhuar kjo që dua me ndershmëri dhe respekt për njerëzit dhe tokën? A e kam vërtet nevojë?”
Konsumi i vetëdijshëm nuk e përjashton kënaqësinë. Në përputhje me Objektivat për Zhvillim të Qëndrueshëm (SDGs), ja tri veprime të thjeshta që mund të bëjmë si konsumatorë:
1. Mendojmë para se të blejmë
Përpara se të rendim pas produktit “trendy”, pyesim: kush e prodhon, ku, si dhe me çfarë kosto?
2. Kontrollojmë origjinën
Jo gjithë matcha-t janë të njëjta. As gjithë fistikët. Lexojmë etiketat, informohemi për vendin e origjinës dhe përkushtimin e prodhuesit.
3. E përdorim zërin tonë për ndryshim
Në vend që të ndajmë çdo gjë që duket e bukur, mund të përkrahim përpjekjet e qëndrueshme. Kështu ndikojmë trendet pa dëmtuar planetin./Versus.al
