Deklarata e Donald Trump nga Air Force One pas takimit me homologun e tij kinez në Korenë e Jugut se ai kishte urdhëruar rifillimin e testeve bërthamore të SHBA-së nuk ishte thjesht një tjetër "fishekzjarre" pompoze e tij. Ishte një sinjal - dhe një sinjal jashtëzakonisht serioz. Sepse presidenti i Shteteve të Bashkuara që flet për teste do të thotë se bota po hyn përsëri në një epokë ku fuqia bërthamore nuk është vetëm një armë parandaluese, por një mjet i ndikimit politik dhe presionit global.
Lajmi e gjeti Moskën në një fazë hiperaktiviteti ushtarak dhe Pekinin në një ritëm të rritjes së heshtur, por të qëndrueshme të armatimeve. Për herë të parë në tre dekada, mundësia e testeve të reja bërthamore pushoi së qeni teorike. Dhe bashkë me të, një koncept që shumë e konsideronin të vjetëruar u ringjall: frika nga konkurrenca bërthamore dhe armatimi i tepërt pa asnjë rrjet sigurie - të paktën të konsiderueshëm.
Doktrina e vjetër, epoka e re
Gjatë Luftës së Ftohtë, termi "balanca e terrorit" përshkruante me elokuencë parandalimin bërthamor. Asnjë nga superfuqitë nuk do të guxonte të shtypte butonin, sepse e dinin se edhe ato do të shkatërroheshin. Kjo logjikë i dha jetë traktatit të mospërhapjes, marrëveshjeve të para të kontrollit të armëve dhe gradualisht "ngrirjes" së testeve.
Tridhjetë vjet më vonë, kjo kornizë duket e brishtë, nëse jo e vjetëruar. SHBA-të e shohin Kinën duke u forcuar dhe Rusinë duke testuar armë të reja hipersonike. Moska, nga ana tjetër, ndihet e rrethuar nga NATO dhe Pekini dhe e sheh teknologjinë si formën e re të superioritetit. Në këtë kontekst, urdhri i Trump për të rinisur testimet duket si një mesazh politik në dy drejtime: brenda vendit se "Amerika mbetet fuqia përfundimtare", por edhe jashtë, se rregullat e vendosura nga Uashingtoni mund të rishkruhen në çdo kohë.
Kush ka çfarë?
Numrat flasin vetë. Shtetet e Bashkuara dhe Rusia kanë gati 90% të kokave bërthamore në botë, me një rezervë të kombinuar prej rreth 12.200 dhe rreth 3,900 të vendosura, ndërsa Kina po rritet me shpejtësi, me të paktën 600 koka bërthamore deri në fillim të vitit 2025 dhe një normë rritjeje prej rreth 100 në vit nga viti 2023, sipas Institutit Ndërkombëtar të Kërkimeve për Paqen në Stokholm (SIPRI).
Për SHBA-në, "Broshura Bërthamore" e Buletinit të Shkencëtarëve Atomikë vlerëson se ato kanë gjithsej 5,177 koka bërthamore, nga të cilat afërsisht 1,770 janë të vendosura, ndërsa Rusia mban një rezervë me një madhësi të ngjashme, siç konfirmohet nga të dhënat e fundit të SIPRI-t. Në fushën e testimit, "ngrirja" ka qenë në fuqi që nga fillimi i viteve 1990. Testi i fundit amerikan ishte në vitin 1992, ai përkatës sovjetik/rus në vitin 1990, ai britanik në vitin 1991, ndërsa Kina dhe Franca ndaluan në vitin 1996. India dhe Pakistani kryen teste në vitin 1998 dhe Koreja e Veriut në vitin 2017, siç dokumentohet në detaje nga Shoqata e Kontrollit të Armëve.
Korniza ligjore mbetet e paqartë dhe, ndërsa kushtet bëhen më të ndërlikuara, ajo bëhet artificialisht edhe më e paqartë. Traktati Gjithëpërfshirës i Ndalimit të Testeve Bërthamore nuk ka hyrë ende në fuqi, me nëntë shtete kryesore të Aneksit 2 - përfshirë SHBA-në, Kinën dhe Rusinë - që nuk e kanë ratifikuar. Në këtë kontekst, njoftimi i fundit i Presidentit të SHBA-së, Donald Trump, se ka urdhëruar rifillimin e testimeve në SHBA, vepron si një tërmet i vogël politik që po teston arkitekturën tashmë të brishtë të kontrollit të armëve.
Nga teoria në praktikë
Vlera reale e testeve nuk është aq shumë verifikimi teknik i armëve - simulimet moderne kompjuterike mund të ofrojnë plotësisht të dhëna të prekshme lidhur me këtë fushë specifike. Është mesazhi i fuqisë. Njoftimi i një prove shërben si një kujtesë për kundërshtarët se "butoni" mbetet aktiv dhe doktrina bërthamore është gjallë. Në rastin e SHBA-së, rifillimi i testeve do të kishte një dimension kryesisht simbolik: të tregonte se Uashingtoni nuk e pranon rolin e vëzhguesit në garën e armatimeve midis Kinës dhe Rusisë.
Rusia ka deklaruar tashmë se do të përgjigjet në të njëjtën mënyrë në rast të testeve amerikane, ndërsa Pekini aktualisht po shmang retorikën e përshkallëzimit, takimi Donald Trump - Xi Jinping është ende shumë i kohëve të fundit për një gjë të tillë. Megjithatë, në nivelin e programeve, Kina po investon masivisht në zhvillimin e sistemeve hipersonike dhe raketave të reja ndërkontinentale. Gjithçka tregon se heshtja e saj është më shumë taktike sesa një shenjë moderimi.
Armët më të mira
SHBA-të e bazojnë frenimin e tyre në triadën klasike bërthamore: raketa balistike ndërkontinentale, nëndetëse dhe bombardues strategjikë. Sistemi Minuteman III, pavarësisht moshës së tij, mbetet shtylla kurrizore e forcës tokësore, ndërsa programi i ri Sentinel është në zhvillim e sipër.
Rusia po mbështetet në fuqinë e kombinuar të raketave Sarmat, hipersonikëve Avangard dhe dronit nënujor Poseidon. Në planifikimin ushtarak rus, faktori psikologjik mbetet themelor: të tregojë se ka "frenuesin më të paparashikueshëm".
Kina, nga ana tjetër, po lëviz më shpejt se kurrë. Zhvillimi i raketave DF-41, përforcimi i nëndetëseve të tipit Jin dhe ndërtimi i siloseve të reja tregojnë një strategji që nuk synon vetëm mbrojtjen, por edhe balancimin gradual të hartës bërthamore.
Ligji ndërkombëtar bërthamor është më shumë si një skelet sesa një trup. Traktati i Mospërhapjes (NPT) mbetet themeli, por Traktati Gjithëpërfshirës i Ndalimit të Testeve Bërthamore (CTBT) mbetet në fuqi, pasi fuqitë kryesore bërthamore nuk e kanë ratifikuar atë. Rusia njoftoi në vitin 2023 se po tërhiqet, Kina nuk e ka zyrtarizuar kurrë, ndërsa SHBA-të e kanë nënshkruar pa e ratifikuar atë. Rezultati është një situatë ku fuqitë e mëdha "respektojnë" angazhimet vetëm kur u përshtatet atyre. Dhe situata e sotme tregon se ky respekt po fillon të shuhet.
Në një peizazh ku teknologjia tejkalon diplomacinë, ekuilibri bërthamor po fiton përsëri rëndësi. Pyetja nuk është më se kush ka më shumë koka bërthamore, por kush ka sistemin më të besueshëm të komandës dhe kontrollit, kush ka shpejtësi supersonike dhe kush do t'i mbijetojë "sulmit të parë". Gara e sotme nuk të kujton vitin 1962, por nuk është larg frymës së asaj epoke. Një sekuencë lëvizjesh dhe reagimesh ku vija midis ekuilibrit dhe sfidës është jashtëzakonisht e hollë, në kufi me transparenten...
Bilanci i ri
Për Uashingtonin, kthimi i faktorit bërthamor funksionon gjithashtu si një mesazh për brendësinë: "Amerika po kthehet në epokën e supremacisë".
Për Moskën, çdo provë është një mjet politik për presion ndaj Perëndimit.
Dhe për Pekinin, heshtja është strategjia më efektive - sepse supremacia e ardhshme ndërtohet pas saj.
Pyetja, megjithatë, mbetet: a mund të fitojë ndonjë fuqi në një garë bërthamore?
Përgjigja mbetet negative, me provat që janë jo vetëm të qarta, por edhe dërrmuese. E vetmja gjë që ndryshon është mënyra se si të gjithë ata që janë "të dytët" humbasin në një garë, viktima e së cilës është i gjithë planeti.
Nëse krahasohen tre arsenalet kryesore, fotografia është zbuluese në një farë mase, por - siç u analizua pak më sipër - ku nuk ka rëndësi.
SHBA-të kanë "triadën bërthamore" më të gjerë dhe teknologjikisht të përparuar, por edhe kostot më të larta të mirëmbajtjes.
Rusia ka pak më shumë koka bërthamore, por më pak transparencë në lidhje me rezervat e saj dhe një mbështetje më të madhe në sistemet e vjetra.
Kina është edhe më prapa në numër, por me një shkallë shqetësuese rritjeje. Në fund të fundit, balanca nuk është në numër - është në kohën e reagimit, në besueshmërinë e sistemeve, në gatishmërinë për t'i përdorur ato. Amerika mund të ketë më shumë butona, por Moska dhe Pekini duken më të gatshëm t'i shtypin ato.
Epoka bërthamore nuk mbaroi kurrë. Ajo thjesht "ra në gjumë" për tridhjetë vjet. Tani po zgjohet përsëri, në një botë më komplekse, më të shpejtë dhe më të paparashikueshme. Rifillimi i testimeve, nëse më në fund ndodh, nuk do të jetë vetëm një ngjarje ushtarake - do të jetë një deklaratë politike. Do të tregojë se kush i shkruan rregullat sot dhe kush thjesht i ndjek ato ose, në skenarin më të keq, i sfidon ato. Trump, me një fjali, rihapi të gjitha planet e Luftës së Ftohtë dhe në to tre superfuqitë rizbuluan tundimin më të vjetër dhe më të rrezikshëm të pushtetit…
