Një projekt-raport auditimi i Kontrollit të Lartë të Shtetit, i sigluar konfidencial, hedh dyshime se Banka Qendrore është përfshirë në shkelje të shumta ligjore, duke shpenzuar për mallra luksi si dhe emetimin e parave për të investuar në pasuri të patundshme.
Nga Ola Xama
Shtatë vjet pas nisjes së punimeve për rikonstruksion dhe afro 1 dekadë e gjysmë pas blerjes së godinës ikonike të hotelit të famshëm “Dajti” në bulevardin qendror të Tiranës, Banka e Shqipërisë hapi dyert për të pritur punonjësit e saj në një ceremoni që kishte në fokus promovimin e turizimit.
“Kam kënaqësinë t'ju uroj mirëseardhjen në ambientet e reja të Bankës së Shqipërisë, dikur të njohura si Hotel Dajti,” tha guvernatori Gent Sejko, ndërsa i drejtohet kryeministrit Edi Rama gjatë përurimit të ndërtesës së rikonstruktuar.
“Ky monument kulture, i cili i është kthyer tashmë thesarit të trashëgimisë tonë kulturore, u rikonstruktua me një vizion të qartë, atë të ruajtjes së vlerave dhe stilit arkitekturor të kohës,” shtoi Sejko, ndërsa pranoi se “projekti i rijetëzimit ishte sa impenjativ aq dhe shpërblyes”.
Vetë kryeministri Edi Rama e falënderoi guvernatorin që zhvilloi një takim me fokus turizmin si aktivitetin e parë në godinën e rikonstruktuar.
“Faleminderit guvernatorit dhe Bankës së Shqipërisë për këtë aktivitet, që me sa kuptoj është i pari në mjediset e këtij institucioni, që përveçse institucion qendror i Republikës është monument i rëndësishëm i trashëgimisë kulturore, tanimë i rikthyer në identitet por me një funksion tjetër,” tha Rama.
Vetëkënaqësia e shprehur nga dy zyrtarët e lartë të shtetit për rikonstruksionin e ndërtesës mund të jetë e kuptueshme, duke llogaritur kohën e gjatë që projekti ka marrë.
Por një raport ‘konfidencial' auditimi i Kontrollit të Lartë të Shtetit i vitit 2017, i siguruar nga BIRN, tregon se falenderimet e dy zyrtarëve duhet t'u drejtoheshin qytetarëve, pasi ata kanë dhënë kontributin kryesor për blerjen dhe rikonstruksionin e godinës.
KLSH ka konstatuar në auditin e saj se Banka Qendrore ka printuar kartëmonedha për të blerë me 4 miliardë lekë [30 milion euro me kursin e kohës] në vitin 2010, godinën e rrënuar të hotelit dhe truallin përreth.
Raporti sugjeron se dhe financimi i shpenzimeve për rikonstruksionin e godinës qendrore në sheshin “Skënderbej” është bazuar në emetimin e parave, pasi rezervat në llogari për këtë qëllim nuk kanë qenë të mjaftueshme.
Ekspertët e ekonomisë shpjegojnë se i emetimi i parave nga Banka e Shqipërisë ka sjellë kosto shtesë për qytetarët nëpërmjet rritjes së inflacionit.
“Në momentin që merret vendimi për printimin e parave dhe efekteve që prodhon ky vendim, rritet niveli i inflacionit sepse vendimi përkthehet në ofertë monetare të shtuar dhe çmime më të larta, veprim të cilin e pësojnë në kurriz qytetarët,” tha Pano Soko, ekspert i ekonomisë dhe anëtar i Nismës Thurje.
Printimi i parave për investime në pasuri të patundshme nuk është i vetmi problem i identifikuar nga KLSH. Sipas raportit, Banka e Shqipërisë në një rast dyshohet se ka ndihmuar një kompani private të shmangë pagesën e detyrimeve tatimore dhe kredisë bankare.
Raporti i auditit të KLSH-së shtrihet si në periudhën kur banka drejtohej nga ish-guvernatori Ardian Fullani, ashtu edhe gjatë periudhës së drejtuar nga guvernatori aktual, Gent Sejko. Emetimi i parasë i filluar gjatë periudhës që Fullani drejtonte bankën për blerjen e hotel Dajtit, dyshohet se mund të jetë vazhduar nga pasardhësi i tij Sejko për të financuar rikonstruksionin e godinës.
Sejko gjithashtu akuzohet nga grupi i auditit i KLSH-së se pas marrjes së drejtimit të institucionit më të lartë financiar të vendit, u përfshi në një procedurë të dyshimtë prokurimi për blerjen e një makine luksoze ‘Range Rover'.
Banka e Shqipërisë tha në një përgjigje për BIRN se gjetjet e audituesve që sugjerojnë shkelje janë pjesë e raportit paraprak, por jo përfundimtar, që sipas Bankës u rishikua pas vënies në dispozicion të dokumenteve.
“Nuk ka patur gjetje dhe asnjë rekomandim në raportin e KLSH, por pjesë e raportit paraprak, i cili, sikurse parashikon procesi, u rishikua nga ana e auditorëve si rrjedhojë e paraqitjes të dokumentacionit përkatës dhe bazës ligjore relevante nga ana e palës së audituar,” tha BSH.
“Emetimi i monedhës, sikurse parashikohet në ligj, bëhet në funksion të plotësimit të nevojave të ekonomisë me para, dhe në asnjë moment për të financuar shpenzimet e vetë institucionit”, shtoi Banka Qendrore.
Ish-kreu i KLSH për vitet 2011-2020, Bujar Leskaj i tha BIRN se vendimi i tij për ta klasifikuar raportin si konfidencial merrte parasysh specifikat e Bankës Qendrore.
“Duhet të jetë shpjeguar në Vendimin e Kryetarit, mbështetur në specifikën e subjektit që auditohet dhe sensibilitetin e çështjeve të trajtuara dhe se i është përcjellë Këshillit Mbikëqyrës të BSH,” tha Leskaj, duke shtuar se gjetjet kryesore janë edhe në Raportin për Zbatimin e Buxhetit dhe Raportin e Performancës së KLSH, që i janë përcjellë Kuvendit dhe Komisionit të Ekonomisë.
Ish-guvernatori Ardian Fullani nuk i'u përgjigj një kërkese për koment të drejtuar nga BIRN deri në publikim e këij shkrimi.
Blerja e “Dajtit” me emetim parash
Banka e Shqipërisë është institucion kushtetues i ngarkuar me përgjegjësinë e ruajtjes së stabilitetit të çmimeve e atë financiar, dhe organi i vetëm që siguron prerjen e tërheqjen nga tregu të monedhave dhe kartëmonedhave. Bankës Qendrore i lejohet procesi i prerjes dhe asgjësimit të parave në bazë të rregulloreve rigoroze, në mënyrë që të shmanget ndikimi në ekonomi me ulje apo rritje të ofertës monetare.
Për të siguruar pavarësinë në vetëfinancimin e saj, Banka e Shqipërisë realizon të ardhura nga operacionet e kredive njëditore, komisionet e obligacioneve dhe interesat në investimin e rezervës valutore dhe letrave me vlerë shqiptare.
Ligji e lejon Bankën që nga të ardhurat e saj të zbresë shpenzimet vjetore dhe të mbajë 25% të tyre si rezervë të përgjithshme, derisa fondi të arrijë 37.5 miliardë lekë, pjesa tjetër duhet të transferohet në buxhetin e shtetit.
Hotel “Dajti” u ndërtua gjatë periudhës së pushtimit fashist të Tiranës mes viteve 1939-1942 dhe njihet si pjesë e monumenteve të kulturës të trashëguara nga ansambli i arkitektit fiorentinas, Gherardio Bosio, i cili ka dizenjuar edhe stadiumin “Qemal Stafa” apo Teatrin Kombëtar, godinë që fatkeqësisht nuk ekzistojnë më.
Hoteli mbeti i hapur si një nga destinacionet kryesore të kryeqytetit gjatë regjimit komunist, duke pritur vizitorët e rrallë që vinin në Shqipëri, ndërsa mbylli dyert në mesin e viteve 2000 për shkak të degradimit dhe mungesës së investimeve.
Nga viti 2007 deri në vitin 2010, vit në të cilin u krye transakasioni për blerjen e ish-Hotel Dajtit, Banka Qendrore ka transferuar 24.5 miliardë lekë [181 milionë euro me kursin e kohës] fitime në buxhetin e shtetit. Gjatë kësaj periudhe nuk janë lënë rezerva për të financuar investimet kapitale, çka për Kontrollin e Lartë të Shtetit është krijuar bindja se paratë për blerjen e hotel Dajtit janë printuar dhe kanë ndihmuar qeverinë e kohës me likuiditet.
“Si rezultat i veprimeve të mësipërme nga viti 2010 rezervat për investime kapitale të kryera dhe parashikuara janë më të vogla se vlera e investimeve kapitale,” shkruan KLSH, ndërsa shton se “trendi i hendekut është paraqitur negativ nga viti 2010 duke kapur një vlerë prej rreth 7 miliard lekë në vitin 2014, ulur në rreth 6.37 miliardë lekë në vitin 2016 si rrjedhojë e amortizimit”.
“Nga sa më sipër rezulton se shpenzimet kapitale të Bankës së Shqipërisë të kryera në periudhën 2010-2014 janë financuar me emetim/rritje të ofertës monetare,” shton KLSH në projekt-raport.
Eduart Gjokutaj, ekspert financiar dhe drejtues i qendrës Altax, i tha BIRN se emetimi i parasë është i lidhur me plotësimin e nevojave të ekonomisë për para të gatshme dhe të përshtatshme për qarkullim, por gjithmonë duke u bazuar te monitorimi dhe analiza e tregut monetar.
“Nëse e analizojmë emetimin e parasë të lidhur thjesht me nevojat për një transaksion që duhet të kryente qeveria, kuptohet që këtu ka një konflikt të pastër me strategjinë e BSH, por edhe një cedim të integritetit të saj duke ju nënshtruar nevojave të qeverisë dhe jo të ekonomisë”, theksoi ai.
Dyshimet se qeveria “Berisha” u ndihmua me para nga Banka Qendrore u denoncuan edhe nga socialistët në opozitë në vitin 2010.
“Një operacion i pastër që nuk justifikon blerjen e këtij objekti nga ana e Bankës së Shqipërisë, por që dëshmon qartësisht dhënien e parave nga ana e Bankës së Shqipërisë, për arkat bosh të qeverisë së Sali Berishës” do të deklaronte atë vit deputeti Erion Braçe.
Por me të ardhur në pushtet, socialistët duket se ulën dalëngadalë tonet jo vetëm për çështjen e Hotel Dajtit por dhe për shpenzimet e luksit në Bankën Qendrore të denoncuara shpesh nga ata, ndërsa votuan emërimin si anëtar të Këshillit Drejtues, Ridvan Boden, ish-ministrin e Financave që e akuzuan për këtë aferë.
KLSH deklaron se praktika e printimit të parave ka vazhduar dhe në vitet e tjera për rikonstruksionin e godinës qëndrore në Sheshi Skënderbej, ndërsa hedh dyshime se edhe paratë për rikonstruksionin e Hotel Dajtit gjatë kohës që në krye të bankës u emërua Gent Sejko, nuk kanë qënë në llogari.
“KLSH vëren, bazuar në të dhënat e paraqitura, që aktivet fikse në bilancin e Bankës së Shqipërisë për një vit do rriten me 700 milionë lekë (1.4 miliardë investime minus 700 milionë lekë amortizim) ndërkohë rezerva e cituar, e cila ka kundërparti, nuk do të ndryshonte,” shkruhet në projekt-raportin e auditit.
“Pra vlera prej 700 milionë lekësh rritje neto e investimeve në bilanc në vit për vitet 2016-2018, nëse nuk do mbahen rezerva të reja nga fitimet, nuk mund të mbulohet nga rezervat aktuale dhe rrjedhimisht do financohet me emetim/rritje të ofertës monetare në vitin e investimit”, shtoi KLSH.
Sipas Eduard Gjokutajt, ky operacion duhet të ishte miratuar fillimisht nga Këshilli Mbikëqyrës.
“Në lidhje me financimin e shpenzimeve për krijim/rritje të aktiveve, natyrisht që mungesa e rezervës ligjore duhet të ishte marrë një vendim më së pari nga Këshilli Mbikëqyrës i Bankës së Shqipërisë, për mbulimin e humbjeve dhe më tej të mendohej për vendime që lidhen me aktivet,” tha ai.
“Me hedhjen e parave të reja në ekonomi pa disponuar një analizë specifike apo edhe periodike, duke ju nënshtruar edhe kriterit të transparencës dhe llogaridhënies (mbajtje konfidenciale e veprimit të emetimit) krijon në vetvete një ndryshim të ekuilibrit të sasisë (ofertës) së parasë vendase në qarkullim,” shtoi Gjokutaj, ndërsa theksoi se rasti në fjalë “ka një ndikim mjaft të kufizuar dhe nuk ka efekte direkte në treg.”
Gjithsesi, ekspertët theksojnë se rritja e ofertës monetare në treg ka një kosto për qytetarët dhe ata që e kanë marrë këtë vendim duhet të mbajnë përgjegjësi.
“Nga pikëpamja e përgjegjësisë se kush mban përgjegjësi për rëndimin e jetës së qytetarëve dhe në atë pasojë që mund të ketë sjellë kjo shifër që ka ndikuar në rritjen e ofertës monetare, përgjegjësia është e Këshillit Mbikëqyrës të Bankës së Shqipërisë,” deklaroi Pano Soko.
“Justifikimet që janë nxjerrë për të marrë këtë vendim, janë ato që duhet të hetohen,” shtoi ai, ndërsa theksoi se “nëse qëllimi ka qenë ndryshe nga justifikimi aty kemi një diskordancë.”
KLSH dyshon gjithashtu se jo vetëm që janë emetuar para, por vlera e blerjes së godinës së Hotel Dajtit dhe truallit të saj ka qënë më e lartë se tregu, çka është vërtetuar dhe në vlerësimin që Banka Qëndrore i ka bërë asetit në janar të vitit 2015.
Sipas vlerësusve, godina e Hotel Dajtit bashkë me truallin nuk kushton më shumë se 2.4 miliardë lekë, ndërsa banka ia bleu qeverisë për vlerën 4 miliardë lekë, 70% më shumë, duke rezultuar me 1.6 miliardë lekë dëm ekonomik.
/Marrë me shkurtime nga Reporter.al
