Joseph Coates, një 37-vjeçar nga SHBA, mori gati një vit më parë një diagnozë që tingëllonte si një dënim me vdekje. Ai kishte dy zgjedhje: të ndërronte jetë në shtëpi ose në spital. Gjendja e tij ishte rënduar nga një sëmundje e rrallë e gjakut, e quajtur Sindroma POEMS, e cila kishte pasoja të rënda në gjymtyrë, zemër dhe veshka. Shëndeti i tij ishte aq i përkeqësuar saqë as transplantimi i qelizave staminale nuk ishte më një mundësi.
Ndërsa Coates ishte i dorëzuar para fatit, e fejuara e tij kontaktoi një mjek nga Filadelfia, Dr. David Fajgenbaum, të cilin çifti e kishte takuar më parë në një konferencë mbi sëmundjet e rralla. Ky mjek i sugjeroi onkologut të Coates, Dr. Wayne Gao, një terapi jo tradicionale, e bazuar në kimioterapi, imunitet-terapi dhe steroide – një kombinim që nuk ishte eksperimentuar më parë.
Fillimisht, Dr. Gao ishte skeptik, pasi kishte frikë se ky trajtim mund ta vriste pacientin më shpejt. Por, duke pasur parasysh se nuk kishte alternativa të tjera, ai vendosi ta provonte. Siç i tha ai gazetës The New York Times, dikush duhej të ishte i pari që ta testonte këtë metodë.
Ripërdorimi i barnave dhe roli i AI
Si ishte e mundur që AI të sugjeronte një trajtim kaq inovativ? Kjo është pjesë e një metode të njohur si “ripërdorimi i barnave” (drug repurposing), e cila ka për qëllim të gjejë trajtime të reja përmes ilaçeve që tashmë ekzistojnë. Në mbarë botën, AI përdoret për këtë qëllim dhe ishte pikërisht teknologjia e zhvilluar nga ekipi i Dr. Fajgenbaum në Universitetin e Pensilvanisë që shpëtoi jetën e Coates.
AI ndihmon në analizimin e një “thesari” ilaçesh që mund të përdoren për shumë sëmundje të ndryshme. Siç tha për The New York Times Donald C. Lo, një ish-drejtues i zhvillimit terapeutik në National Center for Advancing Translational Sciences:
“AI është si një raketë që përshpejton procesin.”
Në vitin 2022, Fajgenbaum themeloi një organizatë jofitimprurëse të quajtur Every Cure, e cila përdor inteligjencën artificiale për të analizuar mijëra barna dhe sëmundje në të njëjtën kohë. Në laboratorin e tij, me ndihmën e AI, analizohen 4.000 ilaçe dhe 18.500 sëmundje.
Për çdo sëmundje, barnat marrin një vlerësim sipas probabilitetit të efektivitetit të tyre. Pas analizës fillestare, një ekip studiuesish shqyrton gjetjet për të identifikuar trajtime të mundshme, zhvillon testime laboratorike ose kontakton mjekë që janë të gatshëm të eksperimentojnë me këto barna te pacientët që nuk kanë alternativa të tjera. Studime të ngjashme po kryhen edhe në universitete të tjera, përfshirë ato në Japoni dhe Kinë.
Një betejë personale
Historia e Dr. Fajgenbaum ka edhe një aspekt personal. Në vitin 2014, kur ishte vetëm 25 vjeç dhe studiues në Penn Medicine – një nga qendrat mjekësore më të mëdha akademike në botë – ai u diagnostikua me sëmundjen e Castleman, një sëmundje e rrallë që shkakton rritje jonormale të nyjeve limfatike dhe të indeve lidhëse.
Në atë kohë, AI nuk ishte ende e përfshirë në kërkime mjekësore, por Fajgenbaum vendosi të shpëtonte veten duke eksperimentuar një trajtim të bazuar në studimet e tij laboratorike. Ai zbuloi se një ilaç imunosupresiv i quajtur sirolimus – i përdorur fillimisht për të parandaluar refuzimin e transplantit të veshkave – mund të ishte efektiv kundër sëmundjes së tij. Pas konsultimeve me mjekun e tij, ai e provoi trajtimin mbi veten e tij dhe që nga ajo kohë është në remisije.
Duke kuptuar potencialin e kësaj metode, ai themeloi organizatën Every Cure, me synimin për të shfrytëzuar potencialin e fshehur të barnave ekzistuese për të shpëtuar jetë. Në faqen e organizatës thuhet:
“AI na lejon të shqyrtojmë shpejt dhe sistematikisht të gjithë njohuritë mjekësore për të identifikuar mundësitë e ripërdorimit të ilaçeve.”
Siç u shpreh Dr. Grant Mitchell, një bashkëthemelues i Every Cure:
“Ky është një shembull i AI që nuk duhet të na trembë, por që duhet të na gëzojë. Do të ndihmojë shumë njerëz.”
Problemi ekonomik
Megjithatë, ka edhe sfida ekonomike. Siç shpjegon Dr. Fajgenbaum:
“Nëse përdor AI për të krijuar një ilaç të ri, mund të fitosh shumë para. Por nëse AI zbulon një përdorim të ri për një ilaç të vjetër dhe të lirë, askush nuk përfiton financiarisht.”
Kjo është arsyeja pse shumë kompani farmaceutike nuk janë të interesuara për këtë lloj kërkimi.
Po Coates?
Pasi ndoqi këtë trajtim eksperimental të sugjeruar nga AI, Coates tani është në gjendje të mirë shëndetësore dhe madje ka shtuar disa kilogramë.
A është AI gjithmonë e besueshme në mjekësi?
Megjithatë, përdorimi i inteligjencës artificiale në mjekësi nuk është pa sfida dhe kritika. Një raport i botuar në revistën Communications Medicine (Nature) tregon se modelet e AI të krijuara për të parashikuar mundësinë e vdekjes së pacientëve të shtruar në spital nuk janë në gjendje të zbulojnë përkeqësimin e gjendjes së tyre shëndetësore. Studimi tregoi se AI nuk arriti të identifikonte 66% të dëmtimeve që mund të çonin në vdekje.
Një tjetër studim, i publikuar në Health Affairs, zbuloi se rreth 65% e spitaleve amerikane tashmë përdorin modele parashikuese të bazuara në AI, kryesisht për të përcaktuar trajtimet për pacientët e shtruar. Megjithatë, Dr. Daphne Yao, një profesoreshë e shkencave kompjuterike në Virginia Tech, theksoi se:
“Trajnimi i AI vetëm mbi të dhënat ekzistuese nuk është i mjaftueshëm.”
Rasti i Coates është një dëshmi e fuqisë së AI për të revolucionuar mjekësinë, por gjithashtu ngre pyetje mbi sfidat teknike dhe ekonomike të këtij zhvillimi. Ndërsa teknologjia përparon, do të jetë thelbësore të gjejmë mënyra për ta përdorur atë në mënyrë të sigurt dhe të drejtë për të ndihmuar sa më shumë njerëz./Versus.al/
