Të rinjtë shqiptarë në emigracion lindin më shumë fëmijë se bashkëmoshatarët e tyre në Shqipëri. Rritja vit pas viti e kostove për familjet e reja (çmimet e shtëpive, qiratë, shërbimet shëndetësore, tarifat e çerdheve, kopshteve, arsimit etj.) nga njëra anë dhe në anën tjetër, mungesa e mbështetjes financiare po minon planet e të rinjve shqiptarë për të lindur fëmijë. Në vitin 2024, lindjet ishin 5% më të ulëta se më 2023 dhe 35% më pak se në vitin 2011. Emigrimi i të rinjve dhe rritja e kostove të jetesës në vend janë arsye themelore sipas demografëve, të cilët rekomandojë politika urgjente pro familjes. Plakja e popullsisë rrezikon të rrisë presionin mbi politikat për të rinjtë dhe kjo mund të nxisë më tej emigracionin. Shkaqet dhe pasojat e rënies së lindjeve.
Arbri dhe Suela, dy programues shqiptarë në të 30-ta, tani jetojnë në Holandë, pasi siguruan kontrata pune me të ardhura të kënaqshme.
Pas dy vitesh qëndrimi në Amsterdam, familja e re solli në jetë fëmijën e parë dhe tani ka blerë me kredi një shtëpi të madhe në periferi të qytetit. Ata po planifikojnë të lindin katër fëmijë, pasi infrastruktura dhe politikat në qytetin ku jetojnë janë shumë pro familjes.
“Po të jetoja në Shqipëri nuk besoj se do të rrisja më shumë se një fëmijë. Këtu familjet e reja kanë shumë lehtësi, që nga mundësitë për të punuar në distancë (çerdhet dhe kopshtet me orare të gjata) dhe mbështetja financiare për fëmijët”, – rrëfehet Arbri.
Familjes së re i rimbursohet deri në 50% e tarifës mujore të çerdhes, ndërsa çdo tre muaj përfiton një shumë 250 euro për fëmijën. Me rritjen e moshës së fëmijës deri në 18 vjeç, pagesat tremujore rriten në mënyrë progresive.
“Edhe në Tiranë kisha pagë të mirë, por më mungonte siguria në punë. Këtu gjithçka është ndryshe. Siguria në punë është shumë e lartë dhe lehtësitë për ata që duan të krijojnë familje janë të mëdha.
Këto më shtyjnë të zgjeroj familjen me katër fëmijë. Në Tiranë mungon tërësisht infrastruktura për fëmijët të tilla si trotuare, parqet dhe arsimi dinjitoz parashkollor, etj.” – shpjegon Arbri.
Rritja vit pas viti e kostove për familjet e reja (çmimet e shtëpive, qiratë, tarifat e çerdheve, kopshteve, arsimit etj.) nga njëra anë dhe në anën tjetër mungesa e mbështetjes financiare po minon planet e të rinjve shqiptarë për të lindur fëmijë. Vitin e kaluar në vendin tonë lindën 22,425 foshnja ose 5% më pak se në vitin 2023, raportoi INSTAT.
Të dhënat tregojnë se edhe në Luftën e Dytë Botërore, në Shqipëri kanë lindur më shumë se sa sot. P.sh., në vitin 1942 lindën mbi 36 mijë foshnja në një kohë kur numri i grave në moshë riprodhimi ishte më i ulët se sot.
Qeveria në vitin 2019 aplikoi një bonus për bebet, 40 000 lekë për lindjen e foshnjës së parë; 80 000 lekë për fëmijën e dytë, 120 000 lekë për lindjen e foshnjës së tretë.
Të dhënat zyrtare tregojnë se gjatë 2019-2023, rreth 40% e shumës është përfituar nga fëmijët shqiptarë të lindur jashtë vendit. Në Shqipëri ka ende të rinj më shumë se në emigracion, por ata që kanë ikur jashtë vendit lindin fëmijë më shumë se ata që jetojnë në Shqipëri.
Ilir Gëdeshi, ekspert i çështjeve demografike, thotë se të rinjtë shqiptarë në emigracion po lindin më shumë fëmijë se bashkëmoshatarët e tyre në Shqipëri.
Zoti Gëdeshi shprehet se rënia e lindjeve në Shqipëri, përveç emigracionit të lartë të të rinjve, shtyhet edhe nga faktorë të brendshëm si rritja e kostove të jetesës në vend.
Kostot e familjeve të reja janë rritur më shpejt te pagat mesatare, duke e bërë të papërballueshme rritjen e fëmijëve nga familjet e reja. Anisa, me profesion psikologe, ka vetëm një vajzë në klasën e parë dhe nuk mundet të zgjerojë familjen edhe me një tjetër fëmijë, pavarësisht dëshirës.
“Kostoja e pagesave për kopshtin u rrit me 100% nga lindja e fëmijës së parë kur tarifat nga 200 euro në muaj në 2018 shkuan në 400 euro në vitin 2024.
Ndërkohë paga ime dhe e bashkëshortit nuk kanë ndryshuar aq shumë gjatë kësaj periudhe”, – thotë Anisa, e cila jeton në zonën e Pazarit të Ri. Tani vajza studion në shkollë publike, por paguan rreth 300 euro për programin pas shkollës, pasi të dy prindërit punojnë dhe nuk janë në shtëpi deri në orën 17.00.
Ines Heba, pedagoge në Universitetin e New York-ut, eksperte e statistikave analizon se rënia e lindjeve në vendin tonë është pasojë e emigrimit të lartë të moshave të reja dhe rritjes së kostove në vend për familjet.
Kostot e larta pengojnë lindjen e bebeve
Rritja e kostove të jetesës në zonat urbane dhe sidomos në Tiranë po i pengon familjet e reja të lindin aq fëmijë sa dëshirojnë. P.sh. në Tiranë popullsia ndërmjet dy censeve 2011 dhe 2023 është rritur me 7.3%, por nga ana tjetër, numri i lindjeve ka pësuar rënie me 11%. Ulja më e madhe ka ndodhur në pesë vitet e fundit.
Nga viti 2019 deri më 2024, lindjet në Tiranë ranë me 9.2%. Tirana ka një kontribut të madh në numrin e lindjeve pasi në kryeqytet projektojnë të jetojnë shumica e të rinjve shqiptarë që nuk duan të ikin nga vendi.
Në vitin 2024, në Tiranë lindën 8495 bebe, të cilat zunë 38% të totalit të lindjeve në rang vendi.
Arbana, një e re që është eksperte e komunikimit dhe mediave sociale, po rrit dy fëmijë. Kishte dëshirë të lindte edhe një të tretë, por kostot janë bërë të papërballueshme, thotë ajo.
Në krahasim me vitin 2016, kur linda fëmijën e parë, kostot janë shtuar më shumë se dyfishi. Paketa e lindjes nëse shkon në spital privat nga 1000 euro është rritur në 2600 euro aktualisht.
Gjithashtu veshjet, ushqimet dhe e gjithë infrastruktura për fëmijët është rritur më shumë se dyfishi. ”Që kur kam lindur fëmijën e dytë unë dhe bashkëshorti im, të dy me paga mbi mesataren, nuk arrijmë të kursejmë.
Madje nuk arrijmë të blejmë veshje të reja dhe të tjera gjëra për veten si më parë. Kemi kufizuar shpenzimet e argëtimit dhe daljet me miqtë, pasi vit pas viti, tarifat që nga çerdhet e kopshtet dhe kontrollet mjekësore po rriten përditë.
Pas lindjes, prindërit përballen me shpenzime të ndryshme për kujdesin e foshnjës. Pelenat (pampers) kushtojnë mesatarisht 4000 lekë në muaj. Kostot mujore për qumështin formulë, veshjet dhe produkte të tjera të nevojshme për foshnjën mund të arrijnë rreth 300 euro në muaj gjatë vitit të parë.
Ndërsa në klinikat private, një vizitë pediatrike kushton mesatarisht 3500 lekë dhe janë periodikisht të përmuajshme. Vaksinat në institucionet publike janë falas për fëmijët 0-18 vjeç, në rast se prindërit i blejnë një vaksinë kushton 6000 lekë dhe në total numri i vaksinave deri në moshën 18 vjeç është 23.
Duke u rritur, veshjet janë rreth 20% më të shtrenjta, sidomos pasi kalon grupmoshën e 0-5 vjeç, sipas hulumtimeve në terren të subjekteve të shitjeve me pakicë.
Brenda një 5-vjeçari, çmimet e kurseve private kanë pasur një ndryshim çmimi me thuajse 40%. Për kurse sportive apo muzikore, çmimet mesatare kanë qenë 3500 lekë, aktualisht janë 5000 lekë. Ndërsa rritjen më të lartë me mbi 50% e kanë shë nuar kurset e gjuhëve të huaja për fëmijët 5 vjeç e lart.
Tarifat e arsimit gjithashtu janë rritur më shumë se dyfishi. Rritja e tarifave të shkollave private në Shqipëri pas pandemisë ka qenë një trend i vazhdueshëm, i diktuar nga disa faktorë kyç. Këto përfshijnë inflacionin, rritjen e kostove operative, kërkesën në rritje për arsim privat dhe faktorë të tjerë ekonomikë e socialë.
Mësuesit në shkollat private, veçanërisht ata me përvojë dhe kualifikime të larta, kërkojnë paga konkurruese, sidomos në një treg ku emigrimi i profesionistëve ka krijuar mungesë specialistësh. Pas pandemisë, disa shkolla rritën pagat për të mbajtur dhe për të tërhequr staf cilësor, duke e reflektuar këtë në tarifat e shkollimit.
Të dhënat nga tregu sugjerojnë se në kopshtet private, tarifat janë 200 – 500 euro/muaj, shkollat fillore dhe 9-vjeçare, 3,000 – 7,000 euro në vit, gjimnazet private 4,000 – 10,000 euro në vit dhe shkollat ndërkombëtare, 8,000 – 20,000 euro në vit.
Të dhënat tregojnë se tarifat e shkollimit pas pandemisë janë rritur minimalisht me 300 euro në vit. Kostoja mujore mesatare për një fëmijë në shkollë private është 600 euro – tarifë shkolle, ushqim, transport dhe programet pas shkolle. /Monitor
